U XIV vijeku, u doba turske vlasti, nije bilo interesa za rudama. Na prostoru Pljevalja vađen je ugalj za lokalne potrebe. Prvi dokument o rudama u Cmoj Gori je iz 1782. godine. Austrijski poslanik Paulic, u svom izvještaju, navodi da ,,u Cmoj Gori ima ruda nepoznatih osobina i količina“
Sudeći, prema nekim ostacima, iz bronzanog i željeznog doba, pretpostavlja se da je još u preistorijskom vremenu, na tlu Cme Gore ,,vađena“ ruda. Iz srednjeg vijeka, na sjeveru Cme Gore, u prostoru Sćepan Polja, postoje ostaci kopanja, primitivne topionice i šljačišta. Na to ukazuju nazivi nekih mjesta ovog kraja.
U doba dinastije Nemanjića i za vrijeme vladavine vojvode Sandalja i Herceg Stjepana vađenje ruda bilo je znatno razvijeno. Sredinom 13. vijeka, otvoren je rudnik ,,Brskovo“, kod današnjeg Mojkovca, čije ime potiče od riječi moj kovani novac, što ukazuje, na značaj postojećeg rudnika iz koga je krajem XIII vijeka, dobijano srebro. U doba kralja Uroša kovan je prvi srpski srebrni novac. U to doba u Brskovu je postojala trgovačka naseobina Dubrovčana u kojoj su živjeli Dubrovčani i Mlečići.
Početkom XIV vijeka, zbog konkurencije drugih rudnika (Trepča, Novo brdo, Janjevo, Rudnik, Srebmica), Brskovo stagnira. Do kraja XIV vijeka, aktuelno je kao trgovački centar srebra, meda, voska i kože. I danas na prostoru Brskova postoje ostaci radova na vađenju rude, troskvišta od topljenja i razvaline objekata.
U XIV vijeku, u doba turske vlasti, nije bilo interesa za rudama. Na prostoru Pljevalja, vađen je ugalj za lokalne potrebe. Prvi dokument o rudama u Cmoj Gori je iz 1782. godine. Austrijski poslanik Paulic, u svom izvještaju, navodi da ,,u Cmoj Gori ima ruda nepoznatih osobina i količina“.
Najviše interesovanja za rude Cme Gore bilo je u 1881. godini, na prostoru današnje Crmnice i Skadarskog jezera, sa pojavama mangana, živa i petroleja (nafta).
U doba vladike Petra I i Petra II Njegoša (1860-1918), bilo je interesovanja za rude. Vladika Rade pokušao je da školuje Cmogorce za kopanje ruda.
U vrijeme Knjaževine, odnosno Kraljevine Cme Gore, pod dinastijom Petrovića, bilo je više pokušaja istraživanja ruda u Cmoj Gori. U Crmnici, 1982. godne, istraživan je mangan, a 1984. živa, u Spiču kod Sutomora.
Prva koncesija za eksploataciju ruda u Knjaževini Crnoj Gori izdata je 1900. godine.
U Kraljevini Crnoj Gori, 1911. godine, donešen je prvi Zakon o rudama. Izdato je više koncesija za istraživanje i eksploataciju gvožđa, nafte i uglja.
Najviše interesovanja za rude Cme Gore bilo je u 1881. godini, na prostoru današnje Crmnice i Skadarskog jezera, sa pojavama mangana, živa i petroleja (nafta). U doba vladike Petra I i Petra II Njegoša, bilo je interesovanja za rude. Vladika Rade pokušao je da školuje Cmogorce za kopanje ruda
Prvim svjetskim ratom, odnosno austrijskom okupacijom, prekinute su aktivnosti na korišćenju ruda u Cmoj Gori. Međutim Austrija je 1905. godine izvodila podzemne radove (četiri potkopa) i manju eksploataciju, na živi kod Spiča (Sutomore). Ovi radovi i danas postoje, kao i ostaci manje eksploatacije orudnjenjenih dolomita sa živom. Autor tog rada, u okviru Geološkog zavoda Cme Gore, 1961. godine izvodio je istraživanja žive prostora Spiča, kojom prilikom je otkrivena samorodna živa na lokalitetu Peroč. Nijesu poznate aktivnosti na eventualnim detaljnim istraživanjima.
Od prve polovine XIX vijeka, od 1838. do 1933. godine, poznato je 18 radova stranih stručnjaka o rudama u Cmoj Gori. Treba ukazati na ruskog geologa Jegora Kovalevskog, odnosno radove iz 1838, 1840, 1872. i 1874. godine. On je 1838. uradio prvu geološku kartu Crne Gore.
Na značajno interesovanje za rude u Cmoj Gori, između dva Svjetska rata, ukazuje formiranje Oblasne rudarske uprave u Podgorici 1921. godine, u doba Kraljevine Srba, Hravata i Slovenaca.
U tom periodu, u pogledu rudnog bogatstva i infrastrukturnih uslova (putevi, luke), najinteresantniji je bio prostor tadašnjeg Barskog sreza, nosioca mineralizacija gvožđa, mangana, žive i kaolina determinisan u savremenim uslovima, kao bentonit. On je jedini mineralni resurs, eksploatisan i prerađivan, čak do 1971. godine, kada su, eksploatacija i prerada obustavljeni.
N. Jergović (1927, Cetinje), autor je prve rudarske karte Crne Gore.
S. Zuber, industrijalac iz Poljske, 1922/23. godine, finansirao je istražna bušenja, na lokaciji ,,Smrdež“ u Brčelima (Crmnica), na mjestu pojava nafte, odnosno bitumije (proizvod degradacije ležišta nafte D. D.). Tom prilikom, izvedena je istražna bušotina 215 metara. Rezultati tih istraživanja nijesu poznati.
B. Đurović (1940), piše o otvaranju rudnika Brskovo, kod Mojkovca, vlasništvo engleskog duštva ,,Trepča“ iz Kosovske Mitrovice. Takođe ukazuje na istraživanja crvenog boksita područja Nikšića 1936. godine, za potrebe češke firme, koja je 1940. godine dobila koncesiju za eksploataciju. Te aktivnosti prekinuo je Drugi svjetski rat.
NOVO VRIJEME
Poslije Drugog svjetskog rata, težilo se intenzivnoj obnovi cjelokupne infrastrukture. Akcenat je dat prirodnim mineralnim resursima. Aktivnosti u tom smislu uslovila su ekstenzivna geološka istraživanja, otvaranje rudnika i eksploataciju mineralnih sirovina i stremljenja izgradnji prerađivačkih kapaciteta.
Kalendar aktiviranja eksploatacije mineralnih sirovina bio je: septembra 1948. godine, crvenih boksita na području Nikšića, bijelog boksita, 1948. godine, mrkog uglja Berana 1949, mrko-lignitnog uglja Pljevalja 1952, barita Podkovača 1954, rudnika olovo-cinka Pljevalja 1954, bentonita, 1958/9, rudnika olovo-cinka-Brskovo, Mojkovac – 1976. godine.
Sredinom 60-ih godina XX vijeka otvoreno je više ležišta ukrasnog kamena, tehničkog građevinskog kamena, šljunka i pijeska. Najviše nade polagano je u otkrivanju ležišta nafte i gasa, od ekonomskog interesa na kopnu otpočela su l947, a u podmorju 1973. godine. Istraživanja su izvođena sa prekidima, pretežno dubokim bušotinama na kopnu i moru. Na kopnu je izvedeno 16 dubokih bušotina od 1950. do 1964. godine. Ukupno 30.000 metara. U podmorju je izbušeno 19.000 m. u četiri bušotine 1973-1988.
U izvedenim bušotinama nijesu otkrivena ležišta nafte i/ili gasa, od ekonomskog interesa ali u svim su prisutne indikacije.
S obzirom na nadu nalaska nafte i gasa od ekonomskog interesa u Cmoj Gori vrijedno je pomenuti nalaz ugljovodonika (nafta i gas) u izvednim bušotinama na kopnu, u Buljarici, kod Petrovca na moru, gdje su od 1951. do 1956. godine na kopnu, izvedene četiri duboke istražne bušotine B-l, B-2, B-3, B-4. Tom prilikom, u bušotini B-3 (2.048,9 metara), otkrivene su pojave nafte i gasa u više intervala. S obzirom na njihovu učestalost predloženo je ondašnjim nadležnim organima da se utvrđena tri „omanja gasna ležišta eksploatišu, a gas koristi za lokalnu upotrebu, što nije realizovano. Činjenica je da ranije, a i danas, za istraživanje nafte i gasa, Cma Gora nema mogućnosti finasiranja skupih istražnih radova, a strani partneri ne pokazuju istrajavanje u istraživanju.
Istraživanjem crvenih boksita, Kombinat aluminijuma u Podgorici ima obezbijeđenu sirovinsku bazu. Mrkolignitni ugalj površinskih kopova Pljevalja stalni je snabdijevač Termoelektrane Pljevlja.
Ukrasni kamen (krečnjaci), sa brojnim površinskim kopovima i dvije respektivne prerađivačke industrije, značajna je sirovina, a Crna Gora neiscpni izvor kamena prvenstveno svijetlih nijansi traženih na tržištu.
Ne može se zaključiti da je XXI vijek dao povoljnu šansu razvoju istraživanja i eksploataciji raspoloživih mineralnih supstanci u Cmoj Gori.
RASPAD JUGOSLAVIJE
Znatne nepovoljnosti uslijedile su raspadom Jugoslavije, odnosno osamostaljenjem nekadašnjih republika, što je uslovilo krizu u daljem razvoju mineralno-sirovinskog kompleksa Crne Gore (istraživanje, proizvodnja, prerada primarna i sekundarna). Nastupila je „lančana reakcija“. Obustavljena su geološka istraživanja, a sa tim eksploatacija i prerada zavidnog broja mineralnih sirovina: bentonit, bijeli boksit, barit, gline za ciglarstvo, tuf, bigar, laporac (cementni).
Decenija, od 1999. do 2019. godine, za mineralne sirovine, bio je moratorijum aktivnosti koje su trebale da udahnu život eksploataciji mineralnih sirovina u XXI vijeku.
Kao barijere razvoju pojavile su se ekipe autora i stručnih timova domaćih i uvezenih, koji su u „svojim“ radovima, umjesto da daju osnovu pravcima istraživanja i eksploatacije mineralnih sirovina u XXI vijeku, ponudili praktično nove registre mineralnih sirovina, proisteklih kompilacijom i plagiranjem registra ležišta i pojava mineralnih sirovina iz 1996/98. godine. Potvrda iznešenom stavu je plagirana, ali i neprilagodljiva, podjela mineralnih sirovina na ležišta i pojave, koja se provlači kroz sve navedene publikacije i radove počev od Matičnog registra iz 1996/98. godine, prenosi pobjeda.me.
